زانو بزرگترین مفصل در بدن و ترکیبی پیچیده از استخوانها، غضروف و رباطها است. غضروف باعث لغزندگی سطوح در زانو شده و از سایش استخوانها از یکدیگر جلوگیری میکند. اما در صورت بروز آرتریت در مفاصل، استخوانها با یکدیگر تماس پیدا کرده و ایجاد درد میکنند. جراحات، کهولت سن و اختلالات دژنراتیو یا فرسایشی مانند آرتروز میتوانند منجر به آسیب دیدگی و از بین رفتن غضروف شوند.
عوامل شایع ابتلا به زانو درد
آرتروز: به برافروختگی و التهاب مزمن مفاصل آرتریت گفته میشود. علایم آرتریت شامل سرخی، گرم شدن، ورم و درد مفاصل است. تا ۴۰ درصد از جمعیت ممکن است به آرتروز، یا آرتریت استهلاکی، مبتلا باشند. آرتروز که بیماری دژنراتیو مفصل نیز نام برده میشود، معمولا در طی چند سال ایجاد شده و اغلب در بیمارانی اتفاق میافتد که عفونت یا آسیب دیدگی زانو داشته و یا اضافه وزن دارند.
با تحلیل رفتن غضروف، استخوانهای اطراف ضخیمتر شده و منجر به رشد خار استخوان میشوند. این امر میتواند با ایجاد اصطکاک بین استخوانها، حرکت زانو را محدود کند. همچنین غشاء زلالهای ممکن است بر اثر ضخامت استخوان و رشد خار استخوان، ملتهب شده و بیش از اندازه مایع زلالهای (سینوویال) تولید کند. تولید بیش از اندازه این ماده باعث بروز ٬٬آب آوردگی زانو٬٬ میشود. در موارد حاد، پس از بین رفتن غضروف و تحلیل رفتن استخوانها، آرتروز میتواند منجر به تغییر شکل استخوانها شود. علایم شایع آرتروز عبارتند از: درد، خشکی، محدودیت حرکت و احساس سایش به هنگام خم کردن زانو. معمولا درد پس از فعالیت افزایش مییابد.
رماتیسم مفصلی: روماتیسم مفصلی یا آرتریت روماتوید، میتواند مفاصل در هر دو طرف بدن (دو زانو، دو دست و یا دو مچ) را همزمان تحت تاثیر قرار دهد. در روماتیسم مفصلی سلولهای بدن به اشتباه به بافتهای بدن حمله میکنند. این بیماری بیشتر در زنان دیده میشود و اغلب در سنین ۲۰ تا ۵۰ سالگی بروز میکند.
در طی زمان رماتیسم مفصلی میتواند باعث استهلاک غضروف، التهاب غشاء زلالهای و آب آوردن در زانو شود و در مراحل پیشرفتهتر ممکن است استخوانها روی هم ساییده شوند.
آماس کیسههای مفصلی: آماس کیسههای مفصلی یا بروسیت به التهاب کیسههای حاوی مایع زلالهای (سینوویال) در مفاصل گفته میشود که معمولا بر اثر حرکات تکراری مانند به زانو نشستن و یا آسیبهای ناگهانی یه زانو ایجاد میشود.
تاندونیت: تاندونها بافتهایی طناب مانند هستند که در زانو و دیگر مفاصل، ماهیچه را به استخوان متصل میکنند. انجام فعالیتهای تکراری و سنگین میتواند منجر به التهاب دردناک تاندونها شود. تاندونیت پاتلا و یا ٬٬زانوی پرشگران٬٬، التهاب و آسیب دیدگی تاندون بین استخوان کشکک زانو و استخوان ساق پا است.
سندروم درد پاتلوفمورال: درد و احساس ناراحتی به هنگام بالا و پایین رفتن از پله، پرش و یا انجام حرکت اسکوات ممکن است نشانهی ابتلا به سندروم درد پاتلوفمورال باشد. این سندروم یکی از مشکلات شایع در زانو است که درد آن در جلو زانو حس میشود و میتواند به هنگام خم و راست کردن زانو منجر به احساس سایش در آن و در برخی اوقات قفل شدن زانو شود. این سندروم که به نام ٬٬زانوی دوندگان٬٬ نیز شناخته میشود، میتواند به علت موقعیت نادرست استخوان کشکک در زانو، استفاده بیش از حد از زانو، ضربه و آسیب دیدگی، اضافه وزن و یا استهلاک شدید غضروف در کشکک ایجاد شود.
صدمات: صدمات وارد شده به زانو در ورزش و یا به علت افتادن یا ضربه دیدن، معمولا رباطهای زانو را تحت تاثیر قرار میدهند. این رباطها اتصال و نگهداری دو استخوان ران (فمور) و استخوان نازک نی ساق پا (تیبیا) را بر عهده دارند (مانند صدمه به رباط صلیبی جلویی و رباط کناری داخلی یا آسیب دیدگی مینیسک زانو).
چگونگی تشخیص درد زانو
توضیح دقیق سابقه بیماری
- توضیح نوع درد (تیر کشیدن، حساسیت به لمس، سوزش و یا ورم)
- محل دقیق درد و این که چه زمان احساس میشود
- زمان آغاز درد (و این که آیا در پی یک ضربه یا حادثه و تصادف آغاز شده است)
- مواردی که باعث کاهش و یا افزایش درد میشون
آزمایشات برای تشخیص علت درد زانو
- عکسبرداری با اشعه ایکس
- ام.آر.آی
- سیتی اسکن
درمان درد زانو
روشهای درمانی محافظه کارانه:
بسیاری از انواع درد زانو را میتوان با روشهای محافظه کارانه بهبود بخشید و یا درمان کرد. مانند:
- استراحت: در مواقع آسیب دیدگی زانو و التهاب آن به دلایلی مانند آرتریت، تاندونیت یا آماس کیسههای مفصلی، استراحت و خودداری از استفاده بیش از حد از زانو اهمیت فراوانی دارد. این استراحت ممکن است به معنی خم نکردن و صاف نگاه داشتن زانو باشد.
- سرد و گرم کردن زانو: گذاشتن یخ یا کمپرس سرد بر زانو میتواند التهاب و تورم آن را، به خصوص پس از ضرب دیدگی، کاهش دهد. پس از از بین رفتن تورم، گرم کردن مفصل میتواند به آرام و شل کردن بافتها کمک کند، اما سرد کردن زانو بخش اصلی این روش درمانی است.
- مسکنها: مسکنها و داروهای ضد التهاب بدون نسخه مانند ایبوپروفن و ناپروکسن، میتوانند به کاهش درد بیمار کمک کنند.
- کاهش وزن: با کاهش وزن فشار روی زانوها نیز کمتر میشود.
- زانوبندهای طبی: زانوبندهای طبی به طور کلی به دور زانو بسته شده و با حمایت از زانو میزان حرکت آن را محدود میکنند. زانوبندها معمولا در مواردی که رباطهای زانو ضعیف هستند و یا برای جلوگیری از قفل کردن زانو استفاده میشوند.
تزریق در مفصل زانو:
تزریق داروهای ضد التهاب در زانو میتواند التهاب و درد زانو را کاهش دهد. تزریق گاز ازون در زانو نیز میتواند برای کاهش درد و التهاب مفصل مفید باشد. یک روش تزریق مفید دیگر ویسکوساپلمنت یا تزریق اسید هیالورونیک است. در این روش یک ماده برای افزایش لغزندگی و ایجاد لایهای بین استخوانها تزریق میشود تا اصطکاک بین استخوانها را کاهش داده و به تسهیل حرکت آنها کمک کند. تزریق اسید هیالورونیک برای موارد خفیف تا متوسط آرتروز مناسب میباشد.
درمان با سلولهای بنیادی یا پلاسمای غنی از پلاکت (PRP):
در این روش پلاکتهای خون خود بیمار برای ترمیم و بازسازی تاندون و یا غضروف آسیب دیده به وی تزریق میشود. این تزریق نه تنها درد را آرام کرده، بلکه روند التیام و درمان بیمار را نیز آغاز میکند. برای انجام این تزریق، نمونه خون بیمار گرفته شده و برای ۱۵ دقیقه در یک سانترفیوژ قرار داده میشود تا پلاکتها جدا شوند. سپس پلاسمای غنی از پلاکت به قسمت آسیب دیده تاندون یا غضروف تزریق میشود.
فیزیوتراپی:
فیزیوتراپی میتواند برای کاهش درد و بهبود بیماری مفید باشد. تمرینات و حرکات کششی سبک میتوانند ماهیچههای زانو را تقویت کرده و به استحکام و انعطافپذیری زانو کمک کنند و همچنین باعث کاهش فشار بر روی مفصل شوند.
جراحی:
جایگزینی کامل و یا یک قسمت از زانو در موارد حاد آرتروز و روماتیسم مفصلی یا عمل باز ترمیم زانو (آرتروسکوپی) در موارد ضرب دیدگی.
گزینههای درمانی ارائه شده در مرکز کنترل درد دهلی:
- درمانهای خوراکی یا فیزیکی
- تزریق هیالورونیکاسید
- تزریق سلولهای بنیادی یا پلاسمای غنی از پلاکت (PRP)
- تزریق ازون
- رادیوفرکانسی زانو